Kışın Sertliği ve Durum Değerlendirmesi
Azak bölgesinde kışın yaklaşmasıyla birlikte, Müslüman askerler ve Tatar liderleri bir araya gelip durumu değerlendirmek üzere bir toplantı düzenlediler. Yapılan görüşmelerde herkesin fikri birbiriyle örtüşüyordu. Toplantıya katılan 300 vezir, vekil ve diğer yetkililer, kalenin bu sene fethedilemeyeceği konusunda hemfikir oldular. Kış şartlarının zorluğu ve Moskof kralının zarar verdiği yerler göz önüne alındığında, bu kaleye yönelik bir saldırının imkânsız olduğunu belirttiler Azak Kalesi Kuşatmasında Tatarların Katkısı.
Kaçan düşman askerleri, bu görüşmelerin sonucunu, kalede bulunan diğer düşmanlara ilettiler. “Eğer amacımız bu kale olsaydı, bir ayda alırdık” dediler. Ancak asıl niyetlerinin Moskof kralına haddini bildirmek olduğunu vurguladılar.
İslâm Ordusunun Ümitsizliği
İstanbul’dan gelen haberlere göre, soğuk hava şartları, İslâm askerlerinin moralini bozmuştu. Herkes, Deşt-i Kıpçak ve Karadeniz’in güvenli olmadığını iyice anladı. Nihayet, ayın gününde, bütün askerler kaleyi fethetme konusunda ümitsizliğe kapıldılar. Ortak bir kararla, kaleden vazgeçip, araç gereçlerini gemilere yerleştirdiler What are Turkey`s symbols? .
Bu sırada, “Emir Allah’ındır; İlâhî takdir böyle imiş” diyerek, kale altından fetihsiz döndüler ve Balısıra bölgesine ulaştılar. Burada, başkumandanın izniyle tüm eyalet askerlerine geri dönmeleri için izin verildi.
Geri Dönüş Yolu
Askerler, çeşitli yollardan, altı gün altı gece boyunca yollarına devam ettiler. Kimi karadan, kimi denizden, kimi de Deşt-i Kıpçak’tan yola çıkmıştı. Kırım Hanı ile birlikte, Kırım yarımadasına ulaşmak için yola çıktılar. İslâm donanması, Azak Denizi’ne doğru ilerleyerek yelkenlerini açtı.
Kırım’a dönen askerler, Azak Kalesi’ndeki kuşatma sürecinin sonuçsuz kalmasının ağırlığını taşıyarak geri dönmekteydiler. Azak Kalesi altında, ayın gününde, Giray Han liderliğinde 80 bin Kırım askeri, 20 bin Eflak ve Boğdan askeri ile birlikte Don Nehri’ni geçmeye çalıştılar.
Tatarların Stratejisi ve Geçiş
Don Nehri’ni geçmek için sekiz kez deneme yaptılar. Sonunda, Allah’ın emriyle Nehir’deki su akışı azalmaya başladı. Tatar Hanı, önde gelen atlılarla birlikte suya doğru vurdu ve bu şekilde karşı tarafa geçmeyi başardı.
Tüm bu gelişmeler, İslâm ordusunun kış şartları ve düşman karşısındaki zorlukları aşma mücadelesinin bir parçasıydı. Kuşatma ve geri dönüş sürecindeki bu olaylar, askeri stratejilerin önemini ve birlikteliğin gerekliliğini bir kez daha ortaya koydu. Azak Kalesi’ndeki deneyimler, gelecekteki savaş stratejilerine ışık tutacak önemli dersler içeriyordu.
